Repremiera odrestaurowanego przez Filmotekę Narodową – Instytut Audiowizualny w tym roku filmu fabularnego pt. Wielka Droga w reżyserii Michała Waszyńskiego z 1946 roku jest okazją do przypomnienia heroicznej odysei polskich żołnierzy Armii Andersa i ich zwycięstwa, które dla całego świata stało się przykładem niezłomności. Zapraszamy na przegląd filmowy online na darmowej platformie VOD Ninateka.pl, podczas którego pokażemy filmy, reportaże i dokumenty związane z Armią Andersa. Filmy dostępne od 10 września od godz. 20:00 do 10 października do godz. 20:00, jak zawsze legalnie, za darmo i bez reklam. Wydarzenie organizowane we współpracy z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach akcji #bezprzedawnienia.

Przegląd filmowy na Ninatece przybliży historię Armii Andersa, jej generała oraz sławną zwycięską bitwę o Monte Cassino. Repremiera Wielkiej Drogi jest okazją do przypomnienia również drugiej ważnej postaci: reżysera i zarazem żołnierza Michała Waszyńskiego. Zaprezentujemy film dokumentalny o Waszyńskim Książę i dybuk, a także jego wybrane filmy: M.P. Adama i Ewy, Dybuk i Znachor. O Wielkiej Drodze powiedzą także więcej sami bohaterowie w filmie Seans, zaś dokument Długa droga „Wielkiej Drogi” przedstawi kulisy kręcenia filmu i historię jego powstania.

Program

Wszystkie filmy dostępne będą za darmo w serwisie VOD Ninateka.pl od 10 września, godz. 20.00 do 10 października, godz. 20.00.

 

Długa droga „Wielkiej Drogi”, reż. Marek Maldis, 23 min , 2014, Polska

 

Reportaż Marka Maldisa odsłania kulisy realizacji filmu Wielka Droga. Odpowiada m.in. na pytania, dlaczego podjęto się nakręcenia tego filmu, jak radzili sobie polscy filmowcy chcący ukazać śniegi Syberii w upalnych plenerach we Włoszech, jakie były kłopoty z obsadą poszczególnych ról i finansowaniem całego przedsięwzięcia. Analizę filmoznawczą Wielkiej Drogi przeprowadzą specjaliści z Filmoteki Narodowej. Swymi wspomnieniami o filmie podzieli się też Anna Maria Anders, córka gen. Andersa i głównej bohaterki Wielkiej Drogi – Renaty Bogdańskiej. Zobaczymy też unikatowe zdjęcia z planu filmowego, które Anna Anders przekazała Filmotece Narodowej.

 

Seans, reż. Maria Dłużewska, 59 min, 2003, Polska

 

Wielka Droga nigdy nie doczekała się premiery w Polsce. Wymowa filmu była bowiem jasna: „wielka droga” Polaków nie skończyła się na Zachodzie, czeka ich jeszcze w przyszłości powrót do ojczyzny, ale aby do niej wrócić, przyjdzie im, być może, jeszcze walczyć.

I oto po 57 latach od chwili powstania tego filmu jego dwoje głównych bohaterów spotyka się ponownie, aby w roku 2003 zobaczyć go jeszcze raz. W ten sposób dokument Marii Dłużewskiej zyskuje dodatkową przestrzeń czasową, a właściwie trzy dodatkowe przestrzenie: poza scenami ze współczesnego Londynu widzowie mają możliwość poznać wcześniejsze, prywatne losy Ireny Anders i Albina Ossowskiego. Oboje wspominają okoliczności powstawania Wielkiej Drogi, łącząc te wspomnienia z opowieściami o swych osobistych dziejach. Losy Albina Ossowskiego dopełniają polską historię pokolenia wojny: walka w podziemiu w Warszawie, pobyt w Oświęcimiu i Buchenwaldzie, wyzwolenie przez Amerykanów, pielgrzymka do 2 Korpusu. Irena Anders wspomina swoją drogę z armią generała Andersa, a także okoliczności powstania Czerwonych maków na Monte Cassino. Teraz, po wielu latach, tamte wydarzenia należą już do przeszłości, ale wciąż potrafią wywołać na twarzach nostalgiczny uśmiech i łzy wzruszenia.

 

Książę i dybuk, reż. Elwira Niewiera, Piotr Rosołowski, 82 min, 2017, Polska/Niemcy

Książę i dybuk to filmowa podróż śladami Michała Waszyńskiego, autora wielu znanych przedwojennych filmów z Eugeniuszem Bodo, reżysera mistycznego, żydowskiego Dybuka, a także producenta hollywoodzkich hitów z Sofią Loren i Claudią Cardinale. Film Niewiery i Rosołowskiego stara się rozwikłać tajemnicę Waszyńskiego, który w życiu często zmieniał swoją tożsamość i pisał od nowa własną biografię. Ludzie, którzy mieli okazję się z nim zetknąć, zapamiętali go jako: dystyngowanego arystokratę, notorycznego kłamcę, Żyda – wiecznego tułacza oraz homoseksualistę i męża włoskiej hrabiny w jednej osobie.

 

Znachor, reż. Michał Waszyński, 100 min, 1937, Polska

 

Znany i szanowany chirurg Rafał Wilczur zostaje opuszczony przez żonę, następnie wskutek pobicia traci pamięć. Oderwany od rzeczywistości przez lata włóczy się od wsi do wsi. Przebłyski dawnej wiedzy medycznej sprawiają, że zostaje znanym w całej okolicy znachorem, zdolnym wyleczyć każdego chorego. Wiele lat później przypadkiem spotyka swoją córkę. W jego podświadomości zaczynają ożywać strzępy wspomnień.

 

Dybuk, reż. Michał Waszyńki, 100 min, 1937, Polska

 

Czteroaktowy dramat Szymona An-skiego, opublikowany w 1922 roku w Wilnie, odniósł wielki międzynarodowy sukces. Ekranizacja Waszyńskiego przywołuje świat chasydów z ich wiarą w nadprzyrodzone siły, które są integralną częścią życia codziennego. Osią akcji filmu jest niespełniona obietnica dwóch ojców o połączeniu węzłem małżeńskim swoich dzieci – Lei i Chonena. Powracający po latach tułaczki Chonen staje się świadkiem przygotowań do ślubu przyrzeczonej mu dziewczyny, Lei. Chłopak zaczyna wątpić w istnienie Boga i niespodziewanie umiera. W dniu ślubu w Leę wstępuje Dybuk – duch Chonena, który nie chce się rozstać z ukochaną. Jest to pierwszy film nagrany w Polsce całkowicie w języku jidysz. W okresie międzywojennym, szczególnie w drugiej połowie lat 30., powstała ich na polskiej ziemi rekordowa liczba. Ten powszechnie uważany jest za najlepszy. Pełno w nim folkloru i z pietyzmem przedstawionych rytuałów. Część pieśni wykonał Gerszon Sirota, kantor Wielkiej Synagogi w Warszawie i światowej sławy wykonawca żydowskiej muzyki wokalnej, a zdjęcia były robione m.in. w Kazimierzu Dolnym. Ta precyzja twórców dała dzieło tak filmowo interesujące, jak i historycznie ważkie.

 

M.P. Adama i Ewy, reż. Michał Waszyński, 37 min, 1944, Polska

Fabularyzowany dokument w reżyserii Michała Waszyńskiego ukazuje losy grupy cywilnych ochotników szkolonych na żołnierzy w armii generała Andersa na wschodzie.

 

Mój ojciec generał, reż. Miłka Skalska, 38 min, 2014,  Polska

 

Generał Anders powraca we wspomnieniach Anny Marii Anders oraz Romana Dziewońskiego. Anna Maria Anders jest córką z drugiego małżeństwa generała Władysława Andersa i Ireny Anders (pseudonim sceniczny Renata Bogdańska). Urodzona w Londynie, jest obywatelką Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej i Polski. Po śmierci mamy ojczyzna rodziców stała się jej najbliższa. Postanowiła kontynuować patriotyczne tradycje. Roman Dziewoński to reżyser teatralny, pisarz, autor wspomnień o artystach scen polskich od tomu o ojcu Edwardzie Dziewońskim, przez Adolfa Dymszę, Jerzego Dobrowolskiego, Krzysztofa Kowalewskiego i Gabrielę Kownacką. Człowiek sceny, którego pasją jest historia. Jest autorem albumu ukazującego drogę generała Władysława Andersa i II Korpusu.

 

Sprawa Andersa, reż. Stefan Szlachtycz, 129 min, 1993, Polska

 

W czasie pierwszej wojny nie czuł się Polakiem, odmówił udziału w bitwie pod Warszawą, był wrogiem Władysława Sikorskiego i wierzył w zwycięstwo Hitlera – takie zarzuty postawił Władysławowi Andersowi Adam Gaś w notce zamieszczonej na łamach dziennika „Narodowiec”. Odpowiedzią Andersa był pozew do sądu. W lutym 1960 roku w Londynie odbył się proces o zniesławienie z powództwa generała Andersa przeciwko Adamowi Gasiowi – autorowi artykułu i Michałowi Kwiatkowskiemu – wydawcy dziennika „Narodowiec”. W procesie wzięli udział jako świadkowie między innymi gen. Zygmunt Bohusz-Szyszko, Edward Raczyński, Stanisław Mikołajczyk. Sala sądowa stała się areną niebywałych emocji. Polacy na emigracji zarzucali Andersowi „pranie brudów przed obcymi”, Anglikom proces nasunął wątpliwości co do pojałtańskiego porządku. Telewizyjny spektakl to teatralna rekonstrukcja procesu z 1960 roku, na podstawie sztuki Harveya Sarnera – Amerykanina, który przez wiele lat wkładał wysiłek, by wprowadzić zapomnianego przez świat polskiego generała do panteonu wielkich postaci historycznych XX wieku. Spektakl nie tylko przedstawia bliżej postać generała Andersa, ale i wycinek z powojennego życia polskiej emigracyjnej diaspory, rozliczającej się z przeszłością.

 

A i B, reż. Stefan Szlachtycz, 77 min, 1992, Polska, 1992

 

Widowisko teatralne, zrealizowane na podstawie tekstu Harveya Sarnera, żydowskiego pisarza, zamieszkałego w Izraelu i USA. Trzon fabularny sztuki nie jest zbyt oryginalny: fikcyjne spotkanie dwu wybitnych ludzi, wywodzących się z odmiennych kultur i narodowości. U Sarnera są to polski generał Władysław Anders i żydowski polityk Menachem Begin. Miejscem spotkania jest Londyn. Rzecz dzieje się niedługo po zakończeniu II wojny światowej. Za oknami hotelu, w którym rozmawiają dwaj bohaterowie, trwa jeszcze defilada zwycięzców. Anders i Begin dyskutują na temat ideologii, polityki oraz wzajemnych stosunków polsko – żydowskich. Padają nazwiska znanych osobistości, przywoływane są konkretne wydarzenia z niedawnej przeszłości. Pasjonująca wymiana poglądów, nieraz trudna dla obu stron, prowadzi jednak do wyjaśnienia wzajemnych animozji i uprzedzeń.

 

Meldunek przyniósł gołąb… Polacy pod Monte Cassino, reż. Zofia Kunert, 30 min, 2004, Polska

 

Dokument Zofii Kunert jest opowieścią o udziale Polaków w bitwie o „otwarcie drogi na Rzym” w dniach 11-18 maja 1944 roku, w czwartym, decydującym natarciu aliantów na klasztor na Monte Cassino. Film przypomina sylwetki dowódców II Korpusu w kampanii włoskiej: gen. Władysława Andersa, Klemensa Rudnickiego, Nikodema Sulika, Bronisława Ducha oraz jedynego polskiego biskupa odznaczonego Krzyżem Virtuti Militari – Józefa Gawliny.

 

Generał Władysław Anders, reż. Zbigniew Wawer, 40 min, 1992, Polska

 

Film przedstawiający biografię generała Władysława Andersa, opis jego kariery wojskowej ze szczególnym uwypukleniem okresu II wojny światowej oraz podkreślenie roli politycznej generała w okresie powojennym. Biografia tej ważnej w historii XX wieku postaci zobrazowana została archiwalnymi nagraniami.

 

Ułani Andersa 1939-1948, reż. Janusz Sidor, 43 min,2009, 43 min, Polska

 

Film opowiada o splatających się losach generała Władysława Andersa i pułku poznańskich ułanów: począwszy od powstania wielkopolskiego, poprzez wojnę z bolszewikami w 1920 roku, kampanię wrześniową, aż po jego rozwiązanie. W 1991 roku powstał Ochotniczy Oddział Kawalerii w barwach 15. Pułku Ułanów Poznańskich, który kultywuje tradycje 15. Pułku. To formacja, którą poznaniacy wielokrotnie obserwują na ulicach miasta w czasie uroczystości patriotycznych. Trwający niemal 50 minut dokument zbudowany jest między innymi z inscenizacji, w których brało udział kilkudziesięciu członków Stowarzyszenia Grupa Rekonstrukcji Historycznej 3 Bastion Grolman oraz Ochotniczy Oddział Kawalerii w barwach 15. Pułku Ułanów w historycznych mundurach, wyposażonych w broń z epoki. W filmie wykorzystano również materiały archiwalne, między innymi z Instytutu Polskiego i Muzeum Sikorskiego w Londynie, fotografie oraz zdjęcia realizowane współcześnie. Film powstał dzięki wsparciu Urzędu Miasta Poznania i Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego.

 

Bitwa o Monte Cassino 1944, reż. Zbigniew Wawer, 57 min, 1994, Polska

 

Geneza, przebieg i następstwa bitwy o Monte Cassino ze szczególnym uwzględnieniem roli 2. Korpusu Polskiego pod dowództwem generała Władysława Andersa. Wizerunek bitwy przedstawiono z podziałem na jej poszczególne fazy.

W filmie wykorzystano bogate materiały archiwalne m.in. ze zbiorów prywatnych, z Instytutu Gen. Sikorskiego w Londynie. Także zdjęcia wykonane przez Niemców, dokumentujące wywiezienie skarbu klasztoru do Rzymu, pokazujące kolumny wziętych do niewoli w pierwszym okresie bitwy żołnierzy angielskich i amerykańskich.

 

Bo wolność krzyżami się mierzy… Generał Anders i jego żołnierze” reż. Krzysztof Szmagier, 77 min,1989, Polska

 

Film oparty na licznych materiałach dokumentalnych, dotyczących życia prywatnego i drogi wojskowej generała Władysława Andersa.

 

18 maja na Monte Cassino, reż. Krzysztof Szmagier, 17 min, 1969, Polska

 

Realizatorzy uczestniczą w obchodach 25 rocznicy bitwy pod Monte Cassino.

 

Monte Cassino, reż. Wincenty Ronisz, 17 min, 1974, Polska

 

Film pokazuje, jak wielką rolę odegrali polscy żołnierze w przełamaniu obrony niemieckiej podczas kampanii włoskiej w 1944 roku. Zdjęcia krwawej bitwy skontrastowane są z sielskim obrazem współczesnych Włoch. W filmie oddano hołd żołnierzom, ale całkowicie pominięto, niewygodną dla propagandy PRL, postać dowódcy – generała Andersa.

 

Ilustracja: kadr z filmu Książę i dybuk, reż. Elwira Niewiera