Wczesne filmy podróżnicze

W zbiorach Svenska Filminstitutet [Szwedzkiego Instytutu Filmowego] – jak w prawie każdym archiwum filmowym – znajduje się zasób obiektów, które nie zostały jeszcze skatalogowane ani nawet zidentyfikowane. W Sztokholmie niektóre niezidentyfikowane filmy to kopie nitro, jakie trafiły do archiwum wiele lat temu, zanim Instytut przejął historyczne kolekcje filmowe Svenska Filmsamfundet [Szwedzkiego Towarzystwa Filmowego], założonego już w 1933 roku.

Dzięki projektowi z lat 2014–2015 udało się zidentyfikować i skatalogować ponad 300 rolek nitro wczesnego kina międzynarodowego. Niektóre z tych filmów okazały się unikalne, ich kopii nie odnaleziono nigdzie indziej, i od tego czasu stały się przedmiotem działań konserwatorskich. Mimo iż nie zostały zreaalizowane w Szwecji, stanowią ważny składnik szwedzkiego dziedzictwa filmowego, ponieważ były wyświetlane w tutejszych kinach, a ponadto przekazują istotną wiedzę o kulturze filmowej początku ubiegłego wieku i dostarczają cennych informacji na temat ówczesnej dystrybucji (dowiadujemy się na przykład, że niektóre z obrazów były rozpowszechniane z napisami w innych językach skandynawskich).

Część z nich to etnograficzne filmy podróżnicze (ang. travelogues) – popularny gatunek we wczesnych latach kinematografii – dające miejscowej widowni szansę zobaczenia odległych i egzotycznych miejsc, o których odwiedzeniu nie mogliby nawet marzyć. Pierwsze trzy z czterech filmów w niniejszym programie mają swoje źródło w postaci barwionych kopii nitro: tintowanych, tonowanych, a także barwionych szablonem (czasami techniki te były łączone). Źródłem czwartego filmu jest czarno-biała kopia nitro; wyróżnia się on również tym, że przedstawia miasto Göteborg (są to prawdopodobnie pierwsze w historii ruchome obrazy drugiego co do wielkości miasta Szwecji) i wydaje się produkcją skierowaną do publiczności zagranicznej.

W ostatnich latach wszystkie filmy z programu zostały poddane rekonstrukcji z oryginalnych materiałów nitro w laboratorium fotochemicznym w Svenska Filminstitutet. Nowe kopie barwne zostały wykonane z biało-czarnych dupnegatywów z zastosowaniem metody Desmeta, dzięki której odtworzono gamę tint oraz tonów źródłowych kopii barwnych. Natomiast gama barw nośników barwionych szablonem została odtworzona na podstawie źródłowych barwnych dupnegatywów. (Jon Wengström)

Wycieczka Wąwozem Edmunda w Saskiej Szwajcarii 
(Excursion dans la ravine d’Edmunds Klamm en Suisse Saxonne) (Germania Film, Niemcy, 1911)

35 mm, 108 m, 18 fps, 5’ ; kolor; plansze: SE, napisy: PL, EN

Restauracja fotochemiczna wykonana w 2015 roku z tintowanej i barwionej szablonem kopii nitro.

Luksor i Teby 
(Louqsor et Thèbes) (Éclair, Francja, 1911)

35 mm, 100 m, 18 fps, 5’; cz.-b., kolor; plansze: DA,  napisy: PL, EN

Restauracja fotochemiczna wykonana w 2016 roku z czarno-białej, tintowanej i tonowanej kopii nitro.

Na Jeziorze Genewskim 
(Sur le Lac Léman) (Société Générale des Cinématographes Radios, Francja, 1913)

35 mm, 91 m, 16 fps, 5’ ; kolor; plansze: DA,  napisy: PL, EN

Restauracja fotochemiczna wykonana w 2019 roku z tintowanej i tonowanej kopii nitro.

Göteborg
(Göteborg) (ca 1904)

35 mm, 18 m, 16 fps, 1’; cz.-b;

Restauracja fotochemiczna wykonana w 2017 roku z czarno-białej kopii nitro.

wprowadzenie do filmów: Svetlana Furman

sekcja: TRAWELOGI

Muzyka: Pola Atmańska

Wdowa po pastorze

(Prästänkan) (AB Svensk Filmindustri, Szwecja, 1920)
reż., scen.: Carl Theodor Dreyer, na podstawie opowiadania Prestekonen Kristofera Jansona; zdj.: George Schnéevoigt
obsada: Einar Röd (Söfren), Hildur Carlberg (Margarete Pedersdotter), Greta Almroth (Mari), Olav Aukrust (pierwszy kandydat), Kurt Welin (drugi kandydat), Emil Helsengreen (ogrodnik), Mathilde Nielsen (Gunvor)

DCP, 94’; tinta, tonowanie; plansze: SV, napisy: PL, EN; restauracja 2018; źródło: Svenska Filminstitutet, prawa: SF Studios

XVII-wieczna norweska prowincja. Söfren, młody, ubogi wikary pragnie poślubić ukochaną Mari, ale jej ojciec stawia warunek: najpierw musi zostać proboszczem. Nadarza się ku temu okazja, bo w sąsiedniej parafii umiera stary pastor. Söfren efektowną przemową w konkursie na kazanie pokonuje dwóch kandydatów, ale to nie wystarcza do objęcia funkcji, bowiem zgodnie ze zwyczajem musi też poślubić wdowę po swoim poprzedniku, wiekową panią Margarete…

Klasyka skandynawskiego kina. Zrealizowana z pietyzmem, oddająca realia epoki adaptacja opowiadania Kristofera Jansona. Pełna humoru opowieść o potrzebie tolerancji, słabościach ludzkiej natury i odwiecznej cykliczności życia. Jeden z najważniejszych filmów w dorobku Carla Theodora Dreyera, najwybitniejszego duńskiego reżysera, należącego do tych filmowców, którzy z jarmarcznej rozrywki zrobili sztukę. To także pierwsze dzieło w jego galerii malowanych z empatią portretów kobiecych.

Zanim w 1919 roku zadebiutował jako reżyser, przez kilka lat pracował – głównie jako scenarzysta – dla wytwórni Nordisk. Gdy duńska kinematografia zaczęła tracić w Europie czołową pozycję, przeszedł do szwedzkiej wytwórni Svensk Filmindustri. Tam powstała Wdowa…, stworzona z charakterystyczną dla niego dbałością o autentyzm: film kręcono w Maihaugen, XVII-wiecznym skansenie w norweskim Lillehammer, z udziałem mieszkańców, a produkcję poprzedziły długie przygotowania. Rolę tytułową i ostatnią w karierze zagrała teatralna nestorka Hildur Carlberg. Na tle późniejszej twórczości reżysera film zaskakuje komediowym tonem, widoczna natomiast jest jego dbałość o psychologiczną wiarygodność postaci.

Po tej podróży Dreyer ruszy w kolejne i przez następną dekadę będzie pracować w Niemczech, Norwegii, Danii i wreszcie Francji, gdzie w 1928 roku zrealizuje swoje arcydzieło – Męczeństwo Joanny d’Arc. (KW)

Film został odrestaurowany przez Svenska Filminstitutet w 2018 roku na podstawie skanu dupnegatywu 35 mm, wykonanego w latach 60. z duppozytywu 35 mm. Gama barw tint i tonowania obrazu została odtworzona na podstawie gam stosowanych w filmach wyprodukowanych w tym samym czasie oraz z ręcznych adnotacji znajdujących się na duppozytywie.

wprowadzenie do filmu: Svetlana Furman
sekcja: EMIGRANCI ZA KAMERĄ

Muzyka: Maciej Obara Quartet

Ilustracja: kadr z filmu Wycieczka Wąwozem Edmunda w Saskiej Szwajcarii, 1911, fot. Svenska Filminstitutet