Śmierć królowej Elżbiety II – najdłużej panującej władczyni spośród brytyjskich monarchów oraz jednej z najdłużej urzędujących głów państwa w historii – niewątpliwie skłania do refleksji nad rolą rodziny królewskiej we współczesnym świecie. Zarówno dla tych, dla których odejście królowej jest powodem do smutku i nostalgii za dawnymi czasami, jak i dla tych, którzy widzą w nim wyczekiwany kres anachronicznej relacji suweren – wasal, pożegnanie Elżbiety II oznacza symboliczny koniec monarchii w kształcie, w jakim znamy ją z przekazów historycznych. W ramach niniejszego cyklu proponujemy Państwu spojrzeć wstecz i zapoznać się z filmowymi wizerunkami czterech kobiet, które przeszły do historii jako dziedziczki korony lub małżonki królów.

W ramach przeglądu przypomnimy film  Lew w zimie (1968) z fenomenalną, nagrodzoną Oscarem, kreacją Katharine Hepburn, której partnerują Peter O’Toole, Anthony Hopkins i Nigel Terry. Amerykańska aktorka wcieliła się w rolę Eleonory Akwitańskiej – królowej Anglii i Francji skoligaconej z niejednym europejskim władcą. W brawurowy sposób sportretowała kobietę silną i nieczułą, intrygantkę i manipulantkę świadomą swojej władzy oraz wpływu, jaki ma na męża – króla Henryka II.

W filmach Barbara Radziwiłłówna (1936) i Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny (1983) przyjrzymy się podwójnemu portretowi wielkiej księżnej litewskiej i królowej Polski, której krótkie życie u boku Zygmunta II Augusta wywołało burzę na królewskim dworze i pośród szlachciców. Choć międzywojenny i nieco komediowy film Józefa Lejtesa z Jadwigą Smosarską skrajnie różni się od dużo późniejszej wizji Janusza Majewskiego, który przedstawił królową (Anna Dymna) jako postać niemalże mistyczną – w obu interpretacjach Barbara Radziwiłłówna pozostaje w cieniu innej królowej, Bony Sforzy. Na uwagę w przypadku obu obrazów zasługują także spektakularne kostiumy.

W  Królowej Krystynie (1933) Roubena Mamouliana zobaczymy ikonę kina, Gretę Garbo, w roli jednej z bodaj najbardziej stanowczych władczyń w historii – Krystyny Wazówny. Legendarna aktorka doskonale oddała dwoistą naturę szwedzkiej monarchini, nazywanej czasem Minerwą Północy, jako postaci o dwóch ciałach – męskim (politycznym) i kobiecym (indywidualnym).

Przegląd zamknie Królowa (2006) w reżyserii Stephena Frearsa – film, który stanowi znakomity kontrapunkt dla historii księżnej Diany prezentowanej w tym miesiącu w dokumencie  Diana. The Princess (2022). Nagrodzona Oscarem za tytułową rolę Helen Mirren ukazuje Elżbietę II u schyłku XX wieku, w momencie, w którym rodzina królewska jest wystawiona na próbę za sprawą wstrząsającej śmierci księżnej Walii.

Program

1.10, godz. 17:30 Lew w zimie, reż. Anthony Harvey, 1968

2.10, godz. 15:00 Barbara Radziwiłłówna, reż. Józef Lejtes, 1936

7.10, godz. 20:00 Królowa Krystyna, reż. Rouben Mamoulian, 1933

Królowa, reż. Stephen Frears, 2006

Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny, reż. Janusz Majewski, 1983

Ilustracja: Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny, reż. Janusz Majewski, Fototeka FINA 

Odkryj różne oblicza romantyzmu podczas przeglądu na Ninatece! W ramach polskiego roku romantyzmu udostępniamy filmy, spektakle i animacje – legalnie, za darmo i bez reklam od 5 października do 2 listopada. W ramach przeglądu Czego pragniesz duszyczko… pokażemy m.in. Lawę. Opowieść o „Dziadach” Tadeusza Konwickiego, Kochankę Szamoty Adama Uryniaka czy krótkometrażową Świteziankę w reżyserii sióstr Bui Ngoc.

Program

Filmy dostępne będą na Ninateka.pl między 5 października, godz. 20.00 a 2 listopada, godz. 20.00.

Dziewcę z ciortem, reż. Piotr Szulkin, 14 min, 1974, Polska

Filmowa interpretacja XVI-wiecznej ballady A w niedzielę z porania w reżyserii Piotra Szulkina. Opowiada historię wiejskiej dziewczyny, która wiedzie grzeszne życie (chodzi do karczmy, oddaje się rozpuście, zabija własne dzieci). Za swoją występność główna bohaterka zostaje potępiona – diabeł porywa ją do piekła, aby tam pokutowała za swoje nikczemne czyny. Poszczególne strofy utworu (śpiewane przez Helenę Staroszową) zostały zobrazowane za pomocą scen aktorskich. Niewyszukana scenografia i prosta gra aktorka podkreślają ludowy charakter dzieła.

Pierwowzór filmu, ballada A w niedzielę z porania, pochodzi z XVI wieku i jest jednym z najstarszych zabytków polskiej kultury ludowej. Utwór był przekazywany w formie ustnej z pokolenia na pokolenie. Ballada ukazuje ludową moralność – zło zawsze zostaje ukarane, grzesznik nigdy nie uniknie ręki sprawiedliwości.

Kochanka Szamoty, reż. Adam Uryniak, 46 min, 2017, Polska

Kochanka Szamoty w reżyserii Adama Uryniaka jest adaptacją opowiadania Stefana Grabińskiego o tym samym tytule. Film ukazuje historię notariusza Józefa Szamoty, który przybywa do dworu Różowola, aby wycenić wartość majątku.  Pobyt w posiadłości okazuje się zgubny dla głównego bohatera – chęć poznania tajemnic mieszkańców Różowoli  doprowadza Szamotę do obłędu.

Filmowa interpretacja utworu Grabińskiego nawiązuje do klasycznego horroru. W Kochance Szamoty znajduje się wiele elementów tradycyjnego filmu grozy – piękna, nawiedzona posiadłość, skrzypiące drzwi, niezidentyfikowane odgłosy w ciemności, duch prześladujący głównego bohatera, rodzinne tajemnice. Na nastrój grozy wpływa również niepokojąca muzyka, za którą odpowiedzialny był Stanisław Najmiec. W rolach głównych wystąpili Marcin Sianko, Tadeusz Łomnicki, Małgorzata Kowalska oraz Michał Chołka.

Kochanka Szamoty należy do zbioru opowiadań Niesamowita opowieść autorstwa Stefana Grabińskiego. Pisarz jest uważany za głównego przedstawiciela horroru w polskiej literaturze. Nie bez powodu Grabiński jest nazywany „polskim Poem” – w twórczości polskiego artysty występują wątki życia pozagrobowego, szaleństwa, odkrywania tożsamości, zaburzeń rzeczywistości.

POEzja, reż. Roman Woźniak, 54 min, 2019, Polska

Edgar Allan Poe na deskach Teatru Akt! Spektakl POEzja koncentruje się na życiu oraz dorobku twórczym jednego z najsłynniejszych, amerykańskich poetów początku XIX wieku. Widowisko teatralne w reżyserii Romana Woźniaka przybliża twórczość Poego poprzez wyraziste ukazanie emocji, które były istotne w dziełach romantycznego artysty. Brak dialogów, wysunięcie na pierwszy plan mimiki oraz gestów wpływa na budowanie atmosfery niepokoju, charakterystycznej dla dzieł poety. Współczesne stroje i rekwizyty mają na celu przełamanie czasowej bariery – udowodnienie, że poezja Edgara Allana Poego jest nadal aktualna. W przedstawieniu wystąpili: Agnieszka Musiałowicz, Karolina Banaszek, Marta Suzin, Marek Kowalski, Tomasz Musiałowicz, Janusz Porębski oraz Krzysztof Skarżyński. Oprawą muzyczną zajmował się Robert Jędrzejewski.

Edgar Allan Poe jest przedstawicielem literatury gotyckiej – jego wiersze i opowiadania przypominają senne koszmary. Atmosfera grozy, makabryczne opisy, absurdalne sytuacje to tylko kilka z licznych elementów twórczości pisarza. W utworach Poego dominuje tematyka związana ze śmiercią (zwłaszcza z jej fizyczną sferą), przemijaniem oraz żałobą.

Świteź, reż. Kamil Polak, 20 min, 2010, Polska/Szwajcaria/Francja/Kanada/Dania

Świteź w reżyserii Kamila Polaka jest animacją, inspirowaną znaną balladą Adama Mickiewicza. Film ukazuje młodzieńca, który w tajemniczych okolicznościach przenosi się do średniowiecznego grodu Świteź. Bohater jest świadkiem losów mieszkańców osady – obserwuje wyruszenie wojska na bój, wraz z kobietami, dziećmi i starcami kryje się przed wrogą armią.

Film Świteź odbiega od fabuły mickiewiczowskiej ballady. W utworze poety to wyłowiona z jeziora kobieta opowiada o dziejach grodu. W animacji Kamila Polaka zostaje wprowadzona postać młodzieńca, który bezpośrednio uczestniczy w wydarzeniach. Dzięki zmianie widzowie wraz z głównym bohaterem mają okazję osobiście prześledzić finalne dzieje miasta.

Kamil Polak połączył animację komputerową 2D i 3D z obrazami olejnymi. Film sprawia wrażenie żywego dzieła malarskiego. Pierwsze i ostatnie ujęcia są inspirowane XIX-wiecznymi, realistycznymi obrazami. Dzieje grodu Świteź zostały przedstawione za pomocą malarstwa ikonowego.

Vade-mecum, reż. Bracia Quay, 12 min, 2020, Polska/Wielka Brytania

Z okazji 200. rocznicy urodzin Cypriana Kamila Norwida Instytut Książki i Instytut Kultury Polskiej w Londynie zaprosili do współpracy braci Quay, aby oddać hołd polskiemu poecie. Vade-mecum jest animacją, która przedstawia karierę oraz twórczość pisarza. O życiu Norwida opowiada Ian Nicholas. Twórcy filmu pragnęli przybliżyć biografię Norwida zagranicznym widzom, dlatego dzieje poety zostały opowiedziane w języku angielskim. W filmie pojawiają się cytaty z popularnych wierszy Norwida, czytane przez Janusza Guttnera. Reżyserowie wykorzystali również szkice artysty, aby ukazać wszechstronny talent poety.

Cyprian Kamil Norwid był polskim pisarzem romantycznym. Twórczość poety często jest pomijana, ponieważ jego wiersze są nieoczywiste i trudne w interpretacji. Jednak Norwid pragnął, aby jego utwory nie były jednoznaczne – chciał, aby czytelnik miał swobodę interpretacyjną. Jego najsłynniejszy zbiór wierszy – Vade-mecum – już samym tytułem zachęca odbiorcę do podążania wraz z poetą przez labirynt metafor i wspólnego poszukiwania znaczenia.

Lawa. Opowieść o „Dziadach” Adama Mickiewicza, reż. Tadeusz Konwicki, 129 min, 1989, Polska

Pierwsza ekranizacja najsłynniejszego dramatu Adama Mickiewicza. Lawa jest filmową interpretacją Dziadów Adama Mickiewicza. Tadeusz Konwicki nie bez powodu przenosi na ekrany najsłynniejszy dramat polskiego poety ze zmienionym tytułem. Reżyser odwołał się do istotnego cytatu, pochodzącego z III części utworu:

Nasz naród jak lawa,
Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa,
Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi;
Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi.

Film Tadeusza Konwickiego powstał w okresie przemian politycznych w Polsce, dlatego w Lawie zostały wyróżnione patriotyczne motywy. Podkreślenie narodowowyzwoleńczych wątków i odwołanie się do polskiego męczeństwa w czasie II wojny światowej miały na celu pozytywny wpływ na morale polskiego społeczeństwa końca XX wieku.

Produkcja Konwickiego obejmuje II, III oraz IV część Dziadów. Wierność oryginałowi czyni Lawę najlepszą adaptacją mickiewiczowskiego dzieła. Na fenomen ekranizacji Dziadów składają się wyszukana symbolika, ekspresja aktorów oraz sceneria, które idealnie oddają charakter dramatu romantycznego. Nastrój niesamowitości dopełnia muzyka Zygmunta Koniecznego w wykonaniu Filharmonii Łódzkiej oraz Warszawskiej Opery Kameralnej. W Lawie wystąpiło wielu znanych aktorów, między innymi: Gustaw Holoubek, Maja Komorowska, Artur Żmijewski, Grażyna Szapołowska.

Dziady należą do kanonu literatury polskiej. Tajemnicze, wieloaspektowe dzieło Adama Mickiewicza jest refleksją nad narodowością polską oraz rozważaniem nad cierpieniem. W dramacie polskiego poety znajdują się wszystkie fundamentalne elementy polskiego dramatu romantycznego: patriotyzm, cierpienie, ludowość, nieszczęśliwa miłość, istnienie podwójnej rzeczywistości oraz poszukiwanie tożsamości.

Świtezianka, reż. Siostry Bui, 23 min, 2018, Polska

Krótkometrażowa adaptacja ballady Adama Mickiewicza utrzymana w konwencji thrillera romantycznego, w którym współczesny świat przeplata się ze światem XIX-wiecznych podań ludowych. Głównym bohaterem jest 16-letni Michał, w którym rodzi się pierwsze uczucie do pięknej, lecz tajemniczej dziewczyny. Podążając za nią, odkrywa równoległą, magiczną rzeczywistość i zamieszkującą tam nimfę… czy zdoła uwolnić się od jej zwodniczego uroku i zachować wierność?

Film jest filmową próbą zmierzenia się z balladami Mickiewicza. Tekst wieszcza wykonuje Justyna Święs, muzykę skomponowali: Jarosław Jóźwik i Michał Chęć (Łąki Łan).

Bohaterem październikowego przeglądu z cyklu Dziś są twoje urodziny jest znany scenograf i dekorator wnętrz – Andrzej Przedworski! Tym razem w programie znalazło się aż sześć produkcji, przy których pracował Przedworski. Vabank Juliusza Machulskiego, Klakier Janusza Kondratiuka, Gorączka Agnieszki Holland, Ewangelia według Harry’ego Lecha Majewskiego, Horror w Wesołych Bagniskach Andrzeja Barańskiego i Pornografia Jana Jakuba Kolskiego dostępne od 1 do 31 października na darmowej platformie VOD Ninateka.pl.

Andrzej Przedworski

Filmowy i teatralny scenograf i dekorator wnętrz. Pierwszym pełnometrażowym filmem fabularnym, do którego stworzył scenografię, była Gorączka w reżyserii Agnieszki Holland. Za oprawę plastyczną do tego filmu został nagrodzony na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych. W swojej karierze jeszcze kilkukrotnie odbierał nagrodę podczas FPFF. Zasłynął scenografiami i dekoracjami w najrozmaitszym repertuarze; współpracował z wybitnymi reżyserami, współrealizując zarówno filmy gatunkowe, jak i autorskie projekty reżyserów.

Program

Filmy dostępne będą między 1 października, godz. 20.00 a 31 października, godz. 20.00 na portalu VOD Ninateka.pl.

Gorączka, reż. Agnieszka Holland, 116 min, 1980, Polska

Rok 1905. Uwięziony przez Rosjan Leon, jeden z radykałów Organizacji Bojowej PPS, zostaje odbity przez towarzyszy. Ich grupa ma w rękach ostatnią bombę skonstruowaną przez aresztowanego Chemika – delikatną, ale o dużej sile wybuchu. Chcą ją wykorzystać w zamachu na generał-gubernatora, jednak los sprawia, że zamiast tego niszczy stykających się z nią ludzi – od ofiarnej konspiratorski Kamy po anarchistę Gryziaka.

Vabank, reż. Juliusz Machulski, 104 min, 1981, Polska

Warszawa, rok 1934. Doświadczony kasiarz Henryk Kwinto po sześciu latach więzienia wychodzi na wolność. Odsiadkę zawdzięcza nieuczciwemu bankierowi Kramerowi, który odpowiedzialny jest też za śmierć przyjaciela Kwinty, Tadeusza. Kasiarz postanawia więc wyrównać rachunki i wymierzyć mu sprawiedliwość, przygotowując – mimo wcześniejszych deklaracji, że kończy ze złodziejskim fachem – genialny plan ostatniego skoku. W tej perfidnej zemście pomoże mu Duńczyk – przyjaciel i specjalista od systemów alarmowych, para żółtodziobów Moks i Nuta oraz piękna „przynęta” Natalia.

Klakier, reż. Janusz Kondratiuk, 88 min, 1982, Polska

Główny bohater, Fred, zostaje impresariem bardzo osobliwej trupy teatralnej. Najbardziej zasłużona artystka z zespołu, sędziwa już Gertruda, żyje w złudzeniu podtrzymywanym przez pozostałych członków grupy, że w dalszym ciągu pozostaje wielką gwiazdą. W istocie aktorzy jeżdżą jednak po małych miasteczkach i grają dla pustej widowni. Zadaniem Freda jest przyciągnięcie publiczności na występy zapomnianej artystki…

Ewangelia według Harry’ego, reż. Lech Majewski, 82 min, 1993, Polska/USA

Bohaterami filmu są: jakiś mężczyzna – Wes i jakaś kobieta – Karen. Akcja toczy się w jakimś miejscu na Ziemi symbolizowanym przez piaskową pustynię. Nie ma zakątka Ziemi, w którym nie byłoby cywilizacji przemysłowej – pustynia usłana jest telewizorami. Na piaszczystych wydmach stoi łóżko, stół, telewizor, sprzęty kuchenne. Tu toczy się życie Karen i Wesa.

Horror w Wesołych Bagniskach, reż. Andrzej Barański, 82 min, 1995, Polska

To nastrojowy pastisz gotyckiego filmu grozy. Akcja tego thrillera w stylu retro dzieje się w trudno dostępnej, bagnistej, „poleskiej” okolicy, gdzie żywe są jeszcze wspomnienia polsko- bolszewickiej wojny 1920 roku. W pięknych, wysmakowanych wnętrzach starego dworu reżyser buduje klimat pełen napięcia i tajemniczości. Sugestywne postaci raz wzmagają nastrój grozy, raz zmieniają go zabawnymi rozmowami, zachowaniem i poważnym traktowaniem niedorzecznych. Historia zemsty zrozpaczonego męża i żądnej krwi teściowej prowadzi do groteskowego, choć makabrycznego finału.

Pornografia, reż. Jan Jakub Kolski, 117 min, 2003, Polska/Francja

Film na podstawie powieści Witolda Gombrowicza pod tym samym tytułem. Okupowana Polska, 1943 rok. Witold razem z Fryderykiem wybierają się majątku znajomego Hipolita w Powórnej. Wkrótce przyjeżdża też syn znajomego Hipolita – Karol. Zdaniem Witolda idealnie pasuje on do Heni, córki Hipolita. Oboje są piękni i wydają się dla siebie stworzeni. Witold namawia więc Fryderyka, aby popchnął Henię i Karola ku sobie. Fryderyk przyjmuje “zamówienie” i rozpoczyna tajemniczą grę…

O cyklu

Cykl pozwala przypomnieć i uhonorować artystów, pełniących różne role przy produkcji filmu. W programie znajdują się filmy związane z postaciami różnorodnych twórców filmowych, m.in. reżyserów, aktorów, scenografów czy kompozytorów.

Ideą przeglądu filmów Hubalczycy (1969) i Hubal (1973) jest udostępnienie szerokiej grupie odbiorców dwóch obrazów ukazujących dzieje majora Henryka Dobrzańskiego ps. „Hubal”. Chcielibyśmy, aby fabularna wersja historii przedstawiona w Hubalu Bohdana Poręby została dopełniona przez dokumentalny zapis Hubalczyków Andrzeja Szczygła. Przegląd w ramach akcji #bezprzedawnienia.

Program:

Filmy dostępne od 29 września do 29 października na darmowej platformie VOD Ninateka.pl.

Hubalczycy, reż. Andrzej Szczygieł, 1969, 20 min

Pierwszy w historii film dokumentalny poświęcony oddziałowi majora Henryka Dobrzańskiego ps. „Hubal”. Andrzej Szczygieł stara się w nim doszukać prawdy o wojennej przeszłości żołnierzy Hubala – aby jej dotknąć, stosuje metodę psychodramy; bardziej od faktów interesują go emocje, to one przywołują wspomnienia.

Rwany montaż, doskonała praca kamery i eksperymentalne zastosowanie archiwaliów czyni film niezwykłym dziełem artystycznym. Hubalczycy to film zapomniany, który od czasu premiery nie był wyświetlany, przez lata milczeli o nim filmoznawcy i historycy. Dopiero dzisiaj, w 2022 roku, dzięki zaangażowaniu specjalistów z FINA film został zdigitalizowany i będzie można go zobaczyć w doskonałej jakości.

Hubal, reż. Bohdan Poręba, 1973, 132 min

Dopełnieniem dokumentalnej historii majora Henryka Dobrzańskiego będzie możliwość obejrzenia także popularnego Hubala (1974) w reżyserii Bohdana Poręby. Film fabularny  powstał cztery lata po dokumencie Andrzeja Szczygła i okazał się jednym z popularniejszych polskich filmów. Niemała w tym zasługa charyzmatycznego Ryszarda Filipskiego, który wcielił się w postać majora oraz Małgorzaty Potockiej, Tadeusza Janczara czy Emila Karewicza. Warto również podkreślić, że znakomitą muzykę do filmu napisał Wojciech Kilar. Poza uznaniem widzów reżyser i aktorzy zdobyli szereg nagród. Widzowie Ninateki będą mieli okazję obejrzeć film w znakomitej wersji, zrekonstruowanej przez FINA.

Ilustracja: kadr z filmu Hubal, reż. B. Poręba

Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny zaprasza 30 września do Klubu Marynarki Wojennej RIWIERA na pierwszy oficjalny pokaz filmu MP. Adama i Ewy w reżyserii Michała Waszyńskiego z 1944 roku. Istotnym i najbardziej wartościowym elementem filmu są autentyczne zdjęcia dokumentalne z Armii Andersa, realizowane przez czołówkę filmową, ukazujące życie II Korpusu na całej trasie jego przemarszu, ćwiczenia oraz udział w operacjach wojskowych, z przygotowaniami do bitwy o Monte Cassino na czele.

MP. Adama i Ewy, reż. Michał Waszyński, 30 min, 1944, Polska

Dwaj polscy żołnierze: Warszawiak Antek i Lwowiak Jóźko, spotyka ją się w tzw. MP., czyli Miejscu Postoju w Bagdadzie. Kiedyś to tu znajdował się biblijny raj – miejsce postoju Adama i Ewy. Obecnie stacjonuje tu polska armia. Antek i Jóźko opowiadają sobie o swoich wojennych losach. Narratorem w filmie jest Wojciech Wojtecki, aktor, który zdążył zadebiutować jeszcze przed wojną (drugoplanowa rola w filmie Ordynat Michorowski), a po wojnie przeniósł się do Londynu. Był związany m.in. z  Radiem Wolna Europa.

Wstęp

Wstęp bezpłatny.