15 sierpnia o godzinie 19.00 w serwisie Ninateka (ninateka.pl), za darmo i bez reklam, zostanie premierowo udostępniony krótki reportaż filmowy „Pogrom Bolszewików” oraz zapis specjalnie przygotowanego na tę okazję eksperckiego komentarza prof. dr. hab. Andrzeja Nowaka i dr. hab. Mariusza Guzka, prof UKW pt. „Pamięć i (nie) pamięć o roku 1920 w polskiej kulturze”, której punktem wyjścia będą filmowe wizerunki wydarzeń z tamtego okresu, zachowane w materiałach archiwalnych FINA. Rozmowa będzie również refleksją nad kształtem i formami obecności tematu wojny polsko-bolszewickiej na przestrzeni całego stulecia.
Film „Pogrom Bolszewików” dotychczas istniejący w archiwum FINA jako „Wojna polsko-rosyjska”, został zidentyfikowany w 2020 roku. Jest to jedyny ocalały, niestety niekompletny materiał z produkcji filmowej Centralnego Urzędu Filmowego (CUF). CUF powstał przy Sztabie Generalnym WP dzięki wstawiennictwu Juliusza Kaden-Bandrowskiego. Dzięki niemu, początkowo bez wielkiego entuzjazmu ze strony wojskowych, zaczęto kręcić sceny z życia żołnierzy w czasie I wojny światowej, a następnie wojny polsko-bolszewickiej. „Pogrom Bolszewików” to jeden z wielu tzw. filmów aktualnych z frontu walk. Należy jednak pamiętać, że operatorzy najczęściej nie uczestniczyli wówczas w walkach. Filmowano względnie bezpieczne przemarsze, życie codzienne żołnierzy, a sceny bitewne były najczęściej aranżowane. Filmy tego typu miały charakter informacyjny, ale też propagandowy.
Ponadto Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny (FINA) zaprasza do oglądania innych filmów fabularnych i dokumentalnych poświęconych wydarzeniom z początku XX wieku pochodzących z zasobów instytucji: odzyskaniu przez Polskę Niepodległości, wojnie polsko-bolszewickiej oraz Bitwie Warszawskiej. Wśród nich znajdują się m.in.: „Cud nad Wisłą”, „Polonia Restituta” oraz „Szaleńcy”.
Prezentowane w ramach cyklu zbiory FINA, w tym dokumenty, skupiają się przede wszystkim na relacji z frontów walk. Wielu ówczesnych polityków zdawało sobie sprawę z siły propagandowej filmu, który obrazem miał wspierać ducha narodowego w obliczu konstytuowania się granic Polski. Eksperci FINA w prezentowanej premierowo rozmowie odwołają się jednak także do filmu fabularnego z tego okresu, który również był bardzo ważnym elementem propagandy w pierwszych latach niepodległości. Rozmówcy wcielą się w rolę przewodników po tematach i zdarzeniach, często niezrozumiałych dla współczesnego odbiorcy.
Celem projektu „Pamięć filmu. Cud nad Wisłą i inne wydarzenia historyczne w filmowych zasobach FINA” jest przede wszystkim udostępnienie szerokiej publiczności, często po raz pierwszy od wielu lat, oraz popularyzacja filmów archiwalnych z kolekcji FINA, poświęconych najważniejszym wydarzeniom historycznym XX wieku. Eksperci Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego poruszają takie wątki jak obecność postaci historycznych w filmie, ciągłość pamięci, czy kształtowanie się pamięci symbolicznej przez użycie w filmie określonych ujęć i scen, jak również dyskutują o osobach, miejscach i kontekstach, które nie są w produkcjach przedstawione.
W Ninatece (ninateka.pl) będzie można zobaczyć:
„Cud nad Wisłą”, reż. Ryszard Bolesławski, Polska, 1921 r.
Zrealizowany z rozmachem, składający się pierwotnie z dwóch serii, dramat patriotyczny, ilustrujący epizody wojny polsko-bolszewickiej.
„Dla Ciebie Polsko”, reż. Antoni Bednarczyk, Polska, 1920 r.
Historia miłości dwojga młodych ludzi – Franka i Hanki. Ich uczucie zostaje wystawione na próbę przez wybuch wojny polsko-bolszewickiej. Broniąc swojej ojczyzny, zakochani pozostają wierni swoim uczuciom. Ich oddanie zostaje wynagrodzone przez los.
„Szaleńcy”, reż. Leonard Buczkowski, Polska, 1928 r.
Debiut fabularny Leonarda Buczkowskiego, który później zostanie twórcą m.in. słynnego filmu Zakazane piosenki. Szaleńcy to pierwsza filmowa superprodukcja – zrealizowana przy udziale wielu formacji wojskowych, z nowatorskimi scenami bitew, bronią z epoki i najnowszymi zdobyczami techniki.
„Pogrom Bolszewików”, reż. nieznany, Polska, 1920 r.
Filmowy reportaż prezentujący działania wojenne w czasie wojny polsko-bolszewickiej w sierpniu 1920 roku (bitwa o Nasielsk).
„Polonia Restituta”, reż. nieznany, Polska, 1920 r.
Film niemy Polonia Restituta 1918 – 1920 to wykonana na początku 1928 roku kompilacja ujęć dokumentalnych zarejestrowanych w czasie walk niepodległościowych i Bitwy Warszawskiej.
„Sztandar wolności”, reż. Ryszard Ordyński, Polska, 1935 r.
Cyfrowo zrekonstruowany dokument Ryszarda Ordyńskiego przedstawia walkę o niepodległość Polski w latach 1905–1920.
Cykl „Pamięć filmu. Cud nad Wisłą i inne wydarzenia historyczne w filmowych zasobach FINA” dotyczy ważnych wydarzeń z dziejów państwa polskiego z lat 1910 – 1950, utrwalonych w najstarszych filmach dokumentalnych, fabularnych oraz w dokumentach propagandowych sowieckich, niemieckich i polskich, znajdujących się w zasobach FINA i wcześniej nieznanych albo znanych jedynie wąskiej publiczności. Każdy pokaz opatrzony jest komentarzem specjalistów w danej dziedzinie, uznanych autorytetów akademickich. Do tej pory w rozmowach poświęconych warszawskiemu gettu oraz Warszawy w 1945 roku wzięli udział: prof. Iwona Kurz, prof. Jacek Leociak, prof. Marcin Zaremba oraz prof. Jerzy Eisler.
Pokaz jest częścią projektu Pamięć filmu. Cud nad Wisłą i inne wydarzenia historyczne w filmowych zasobach FINA. Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022.
