Cykl dotyczy ważnych wydarzeń z dziejów naszego państwa z lat 1910–1950, utrwalonych w najstarszych filmach dokumentalnych, fabularnych oraz w dokumentach propagandowych sowieckich, niemieckich i polskich, znajdujących się w zasobach FINA i wcześniej nieznanych albo znanych jedynie wąskiej publiczności.

Głównym celem projektu jest udostępnienie publiczności, a także środowisku naukowemu  zdigitalizowanego (w większości nieznanego wcześniej) filmowego zasobu Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego, dotyczącego ważnych wydarzeń z pierwszego czterdziestolecia historii Polski po 1910 roku (odzyskania niepodległości, wojny polsko- bolszewickiej, okupacji Polski w latach 1939–1945, w tym obrazów powstania warszawskiego i getta oraz wydarzeń powojennych, m.in. dramatu miasta – obrazów Warszawy po opuszczeniu jej przez Niemców i wkroczeniu wojsk sowieckich).

Mimo upływu lat, tematy te są nadal przedmiotem zainteresowania publiczności i badaczy, dlatego ich opracowanie i udostępnienie jest naszym szczególnym zadaniem. W archiwach FINA znajduje się kilkaset filmów o tej tematyce, niektóre z nich nie były oglądane od wielu lat, a obecnie wydają się niezwykle cennymi materiałami do uzupełniania wiedzy o tamtym okresie.

Każdy pokaz opatrzony będzie komentarzem specjalistów w danej dziedzinie, uznanych autorytetów akademickich.

Pierwszy pokaz w ramach cyklu zatytułowany jest Warszawskie getto i podzielony został na dwa materiały. W pierwszym znajduje się krótki wstęp oraz dwa filmy z kolekcji FINA: Życie ludzkie w niebezpieczeństwie oraz Das Ghetto. W drugiej części użytkownicy Ninateki będą mogli zapoznać się z komentarzem naukowym autorstwa prof. Iwony Kurz i prof. Jacka Leociaka.

Czas premiery i dostępność materiałów

Premiera filmów (razem około 80 minut) i towarzyszącego im komentarza naukowego odbędzie się 5 maja o godz. 19 w Ninatece. Filmy zostaną udostępnione na stałe użytkownikom portalu.

Opisy filmów

Uwaga! Filmy zawierają drastyczne sceny i mogą być trudne w odbiorze dla młodego lub wrażliwego widza.

Das Ghetto

Das Ghetto to nieukończony, jedynie wstępnie zmontowany, niemiecki film propagandowy nieznanych twórców, który zrealizowano na terenie warszawskiego getta w maju 1942 roku. W założeniach miał opierać się na sztucznie wykreowanych kontrastach między członkami tamtejszej społeczności oraz przekonać widzów, że dramatyczne warunki życia najuboższych są wynikiem obojętności bogatych Żydów. Filmu nigdy nie wprowadzono na ekrany; najprawdopodobniej uznano, że jest zbyt drastyczny i nie wzbudzi oczekiwanej reakcji publiczności. Po wojnie materiał był uznawany za zaginiony aż do 1954 roku, gdy odnaleziono go w bunkrze we wschodnim Berlinie.

Jedyna kopia – pochodząca z wczesnego etapu montażu – jest pozbawiona dźwięku, a niektóre fragmenty taśmy są źle wywołane. Mimo kilkudziesięcioletnich badań archiwalnych nie udało się odnaleźć dokumentacji produkcyjnej, scenariusza ani scenopisu filmu. Prezentowana wersja jest więc materiałem filmowym oryginalnie ułożonym przez anonimowego montażystę.

W 1958 roku Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny (FINA), wówczas jako Centralne Archiwum Filmowe, zakupiła w NRD kontrnegatyw prezentowanego materiału. Następnie powstało z niego 6 kolejnych kopii, które znajdują się obecnie w kolekcji FINA.

Życie ludzkie w niebezpieczeństwie

Życie ludzkie w niebezpieczeństwie to niemiecki film propagandowy zrealizowany w 1941 roku przez Herberta Gerdesa na zlecenie Film und Propagandamittel Vertriebsgesellschaft. Obraz był jednym z elementów szeroko zakrojonej kampanii mającej na celu przekonanie społeczeństwa polskiego o słuszności odizolowania Żydów z uwagi na (rzekome) zagrożenie tyfusem.

Powstały trzy wersje językowe filmu (polska, niemiecka i ukraińska) oraz dwa jego warianty: pełny i skrócony. Ten drugi przeznaczony był prawdopodobnie dla niemieckich kin objazdowych, które odwiedzały wsie Generalnego Gubernatorstwa.

W zbiorach Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego (FINA) znajduje się wariant skrócony w polskiej wersji językowej. Wariant pełny zachował się jedynie w wersji bez ścieżki dźwiękowej.

Prezentowany film stanowi odtworzenie pełnej wersji. Podstawą rekonstrukcji była skrócona kopia w polskiej wersji językowej, którą uzupełniono brakującymi scenami z pełnej, niemej kopii filmu. W efekcie niektóre fragmenty nie mają dźwięku

W zbiorach FINA znajdują się także nieme odrzuty z filmu, zawierające m.in. wycięte sceny nagości i okazywania niechęci operatorom.

kadr z filmu Życie ludzkie w niebezpieczeństwie, reż. Herbert Gerdes, 1941, z archiwów FINA

Komentarz naukowy

Dr hab. Iwona Kurz – prof. ucz. (Instytut Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego) zajmuje się historią nowoczesnej kultury polskiej w perspektywie wizualnej, w tym zagadnieniem pamięci, oraz problematyką ciała i gender. Redaguje pismo „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” (www.pismowidok.org).

Prof. Jacek Leociak – prof. dr hab., kierownik Zakładu Badań nad Literaturą Zagłady w Instytucie Badań Literackich PAN, członek Pracowni Poetyki Teoretycznej i Semiotyki Kultury IBL PAN, członek-założyciel Centrum Badań nad Zagładą Żydów przy IFiS PAN, redaktor rocznika „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”. Razem z Barbarą Engelking przygotował koncepcję galerii „Zagłada” w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Opublikował: Tekst wobec Zagłady. O relacjach z getta warszawskiego (1997, 2004, 2016); Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście (wspólnie z Barbarą Engelking, 2001), Doświadczenia graniczne. Studia o dwudziestowiecznych formach reprezentacji (2009), Ratowanie. Opowieści Polaków i Żydów (2010); Spojrzenia na Warszawskie getto (2011); Biografie ulic. O żydowskich ulicach Warszawy: od narodzin po Zagładę (2017),  Młyny boże. Zapiski o Kościele i Zagładzie (2018).

Organizatorzy

Koncepcja merytoryczna: Barbara Giza

Współpraca: Ewa Korzeniowska, Grzegorz Rogowski, Anna Witek

***

Pokaz jest częścią projektu Pamięć filmu. Cud nad Wisłą i inne wydarzenia historyczne w filmowych zasobach FINA. Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022.

Ilustracja: kadr z filmu Das Ghetto, z archiwum FINA

Widzowie Ninateki będą mogli udać się w niezwykłą podróż w macedońskie góry (Kraina miodu), do podwodnego świata delfinów (Człowiek delfin), na francuską prowincję z Agnès Vardą (Twarze, plaże), do swingującego Londynu lat 60. z Michaelem Caine’em (Michael Caine: Moje pokolenie) i śladami jednego z najbardziej fascynujących polskich filmowców, Michała Waszyńskiego (Książę i dybuk).

Wybrane dokumenty to także szansa, żeby poznać sławnego skrzypka i przystojnego modela Armaniego w jednym (Współczesny mężczyzna), byłą sekretarkę jednego z najwyżej postawionych nazistów – Josepha Goebbelsa (Niemiecki życiorys), członków sudańskiego klubu filmowego, którzy postanowili odrestaurować nieczynne kino pod Chartumem (Pogawędki o drzewach to zbrodnia), wspaniałych fotografów – Roberta Franka (Nie mrugaj – Robert Frank) i Sebastião Salgado (Sól Ziemi) oraz zawiłe losy spuścizny meksykańskiego architekta Luisa Barragána (Niezwykła propozycja).

Przegląd to także okazja, by poszukać odpowiedzi na pytania: czy wskrzeszenie mamuta jest dziś możliwe (Genesis 2.0)? Jak naprawdę wygląda hodowla przemysłowa zwierząt (Zjadanie zwierząt)? Czy można przenieść pianino przez Himalaje (Stroiciel Himalajów)? Jak powstawała muzyka do kinowych hitów (Score – muzyka filmowa) oraz jak Putinowi udało się przywrócić w Rosji dyktaturę (Świadkowie Putina)?

Wszystkie te oraz inne wyjątkowe dokumenty już od 8 do 18 maja będzie można obejrzeć za darmo i bez reklam w Ninatece.

Ninateka zaprasza na majowy przegląd oraz 17. edycję festiwalu Millennium Docs Against Gravity, która odbędzie się w dniach 4–13 września 2020 roku.

Lista filmów:

1. Kraina miodu – Honeyland
2. Twarze, plaże – Faces places
3. Książę i dybuk – Prince and the Dybbuk
4. Stroiciel Himalajów – Piano to Zanskar
5. Nie mrugaj – Robert Frank – Don’t Blink Robert Frank
6. Sól Ziemi – The Salt of the Earth
7. Niezwykła propozycja – Proposal
8. Niemiecki życiorys – German Life
9. Świadkowie Putina – Putin’s Witnesses
10. Człowiek delfin – Dolphin Man
11. Współczesny mężczyzna – Modern Man
12. Zjadanie zwierząt – Eating Animals
13. Człowiek – Human
14. Score – muzyka filmowa
15. Genesis 2.0
16. Pogawędki o drzewach to zbrodnia – Talking about trees
17. Michael Caine: Moje pokolenie – My Generation
18. Wirtualna Republika Ludowa – People’s Republic of Desire
19. Ostatni w Aleppo – Last Men in Aleppo
20. Scena zbrodni – The Act of Killing

Ilustracja: kadr z filmu Człowiek-delfin, reż. Lefteris Charitos, fot. Daan Verhoeven

Podczas tegorocznej uroczystej XXII gali Polskich Nagród Filmowych Maja Komorowska została nagrodzona Orłem 2020 za całokształt dorobku. To jedna z najwybitniejszych polskich aktorek, doceniana przez reżyserów i uwielbiana przez widzów. Zaczynała w teatrze Jerzego Grotowskiego najpierw w Opolu, następnie we Wrocławiu. W kinie wykreowała niezapomniane role w filmach wybitnych polskich reżyserów, m.in.: Krzysztofa Zanussiego w Za ścianą, Życiu rodzinnym, Bilansie Kwartalnym, Stanie posiadania czy Cwale, za które była wielokrotnie nagradzana w Polsce i za granicą; Andrzeja Wajdy w Pannach z Wilka, Weselu, Katyniu; Tadeusza Konwickiego w Jak daleko stąd, jak blisko i Lawie oraz Krzysztofa Kieślowskiego i jego głośnym Dekalogu I. W stanie wojennym z oddaniem angażowała się w pomoc rodzinom internowanych, działając w Komitecie Prymasowskim.

Maja Komorowska osobiście wybrała filmy, które zostaną pokazane podczas przeglądu w Ninatece. Jest to jedynie drobny wyimek z jej filmografii, obejmującej ponad 50 lat pracy przed kamerą. Wśród tytułów, które będą prezentowane w ramach Przeglądu na stronie ninateka.pl znalazło się pięć filmów wyreżyserowanych przez Krzysztofa Zanussiego: Za ścianą, Życie rodzinne, Bilans kwartalny, Rok spokojnego słońca i Cwał oraz dwa obrazy w reżyserii Andrzeja Wajdy: Panny z Wilka i Wesele.

„Z każdym z tytułów, łączą się wciąż żywe wspomnienia moich wspaniałych filmowych partnerów i tych żyjących i tych którzy już odeszli – Zbyszka Zapasiewicza czy Scotta Wilsona. Zdaję sobie sprawę, że miałam wielkie szczęście pracować z wybitnymi reżyserami: Krzysztofem Zanussim, Krzysztofem Kieślowskim, Andrzejem Wajdą, Edwardem Żebrowskim, Tadeuszem Konwickim. Jestem wdzięczna wszystkim twórcom filmów, w których grałam… pracowałam” – powiedziała laureatka podczas tegorocznej gali Polskich Nagród Filmowych.

Do przeglądu zostały dołączone dwa materiały specjalne: fragment tegorocznej ceremonii Polskich Nagród Filmowych, z momentem wręczenia Mai Komorowskiej Orła za Osiągnięcia Życia oraz specjalne wydanie Aktualności Filmowych CANAL+, których gościem była aktorka.

Przegląd przygotowała Niezależna Fundacja Filmowa, organizator Orłów, przy współudziale Miasta Stołecznego Warszawy.

Na zdjęciu: Maja Komorowska i Krzysztof Zanussi na planie filmu Bilans kwartalny, 1974, fot. Romuald Pieńkowski, źródło: Fototeka

Premiera debiutanckiego przedstawienia Grzegorza Jarzyny odbyła się 18 stycznia 1997.  Zapoczątkowała nowy rozdział w historii polskiego teatru i stworzyła podwaliny pod dzisiejszy zespół TR Warszawa, otwierając teatr na nową estetykę i nową publiczność. Telewizyjną rejestrację spektaklu, który wyznaczył kierunki rozwoju sztuki scenicznej i zmienił polski teatr u progu XXI wieku, od 8 kwietnia 2020 roku można oglądać w portalu Ninateka.pl.

Z okazji udostępnienia przez Filmotekę Narodową – Instytut Audiowizualny w Ninatece rejestracji telewizyjnej pierwszego spektaklu zrealizowanego przez zespół TR Warszawa (dawny Teatr Rozmaitości), 11 kwietnia zapraszamy do spędzenia specjalnego wieczoru z TR Warszawa. Na jego rozpoczęcie polecamy obejrzenie rejestracji spektaklu dostępnej stale w portalu Ninateka. O godzinie 21:00 rozpocznie się wyjątkowe spotkanie online z twórcami i twórczyniami przestawienia, w którym wezmą udział twórcy i twórczynie przedstawienia, m. in. Piotr Domiński, Barbara Hanicka, Grzegorz Jarzyna, Wojciech Kalarus, Cezary Kosiński, Jolanta Łagodzińska, Janusz Łagodziński, Lech Łotocki, Rafał Maćkowiak, Maria Maj, Magdalena Mirek, Adam Nawojczyk, Waldemar Obłoza, Maja Ostaszewska, Piotr Pawlik, Grażyna Wolszczak, Mirosław Zbrojewicz. Rozmowę, transmitowaną na żywo na profilu TR Warszawa na Facebooku, poprowadzi Roman Pawłowski, zastępca dyrektora ds. programowych TR Warszawa. Po zakończeniu spotkania (ok. 22:00) polecamy obejrzenie filmu Joanny Makowskiej Bzik teatralny. Początek, dostępnego stale w portalu Ninateka. Dokumentalny film z 2017 roku przypomina przełomową premierę, a także opowiada o nowym etapie rozwoju teatru, związanym z budową nowej siedziby TR Warszawa na Placu Defilad.

Program wieczoru:

Godz. 20.00

wspólne oglądanie telewizyjnego zapisu przedstawienia Bzik tropikalny w reż. Grzegorza Jarzyny w Ninatece.

Godz. 21.00

spotkanie online z twórcami i twórczyniami spektaklu Bzik tropikalny w reż. Grzegorza Jarzyny (transmisja na żywo na profilu TR Warszawa na Facebooku):

Godz.22.00
wspólne oglądanie filmu Bzik teatralny. Początek w reż. Joanny Makowskiej.

ZOSTAŃ W DOMU, NIE WYCHODŹ Z TEATRU! to akcja zainicjowana przez TR Warszawa na czas kwarantanny, zarządzonej przez władze RP w związku z pandemią. W każdą sobotę, począwszy od 21 marca 2020 TR Warszawa zaprasza na specjalne premierowe pokazy rejestracji przedstawień  z repertuaru TR, a także na spotkania on-line z twórczyniami i twórcami spektakli TR na Facebooku TR Warszawa.

Szanowni Państwo, w związku z wprowadzeniem na terenie całego kraju stanu zagrożenia epidemicznego oraz w trosce o zdrowie zarówno Państwa, jak i naszych pracowników zawiadamiamy, że obsługa osób zainteresowanych przekazaniem kopii obowiązkowej będzie odbywać się drogą e-mailową i telefoniczną, a sprawy wymagające osobistego stawiennictwa będą załatwiane po wcześniejszym wyznaczeniu daty spotkania.

Wszelkie niezbędne informacje otrzymacie Państwo pod numerem + 48 696 01 0236  lub pod mailem: Agata.Zalewska@fina.gov.pl

Przepraszamy za utrudnienia i liczymy na Państwa wyrozumiałość.